วัดพระพุทธบาทห้วยต้ม

ตามตำนานกล่าวว่า พระพุทธเจ้าได้เคยเสด็จมาโปรดชาวพุทธบริเวณนี้ ครั้งนั้นมีนายพราน 8 คนได้มาพบและเกิดความศรัทธา จึงแล่เนื้อที่ล่ามาถวาย แต่พระพุทธเจ้าทรงไม่รับ พรานทั้ง 8 จึงได้หุงข้าวต้มและผักต่าง ๆ มาถวาย คราวนี้พระองค์ทรงรับและทรงเทศนาเรื่องกฎแห่งกรรม และอานิสงส์ของการรักษาศีล จากนั้นพรานทั้ง 8 จึงได้พร้อมใจรักษาศีล 5 ปฎิบัติธรรม พร้อมถือมังสวิรัติตลอดชีวิต และทรงพยากรณ์ว่า ต่อไปที่แห่งนี้จะรุ่งเรืองทางพระพุทธศาสนาสืบต่อไป พญามิลังกะ ผู้ครองเมืองเถิน พญาแก้ว ผู้ครองเมืองมา ได้ทราบเรื่องจึงเกิดศรัทธา และได้ขอพระเกศาจากพระองค์ ทรงลูบที่เศียรถึง 3 ครั้ง ปรากฎว่าไม่มีพระเกศาติดออกมา พระองค์ท่านจะตรัสให้หาก้อนหินมา แล้วพระองค์จึงประทับรอยพระบาทไว้ จนเป็นที่มาของคำว่า พระพุทธบาทห้วยข้าวต้ม แต่ปัจจุบันนี้คำว่า ข้าวได้ถูกตัดหายไปเพื่อจะได้เรียกง่ายขึ้น สำหรับองค์พระพุทธบาทที่เราเห็นในปัจจุบันมีการถมดินสูงขึ้นมาใหม่ 6 เมตร รอยที่เราเห็นจึงเป็นรอยจำลองเพื่อสร้างครอบรอยเดิมไว้ ภายในวิหารพระพุทธบาทมีภาพวาดจิตรกรรมฝาผนังเรื่องราวของหลวงปู่ครูบาชัยยะวงศาพัฒนา ศูนย์รวมใจของพี่น้องปกาเกอะญอ ในวัยเด็กจนถึงมรณะภาพ โดยภาพเขียนนี้ใช้ผู้เขียนทั้งหมด 6 คน ใช้เวลาทั้งหมด 6 ปี สถานที่สำคัญภายในวัดพระพุทธบาทห้วยต้มเกิดขึ้นตลอดระยะเวลากว่า 50 ปี โดยหลวงปู่ครูบาชัยยะวงศาพัฒนา ท่านได้บูรณะและออกแบบ สิ่งปลูกสร้างศาสนสถานต่าง ๆ จนมีความงามดังที่ปรากฎในปัจจุบัน อาทิ วิหารครอบรอยพระพุทธบาท, เจดีย์แปดหมื่นสี่พันพระธรรมขันธ์, หอพระไตรปิฎก, พระอุโบสถ, หอน้ำทิพย์ หอระฆัง และหอเสาล่อฟ้าฯลฯ