กิจกรรมภูมิปัญญาชาวบ้าน

มีการสอนตัดตุงพญายอ ดอกผึ้ง ผางประทีป และทำยาสีฟันใบข่อย ตุงพญายอหรือตุงไส้หมู มีลักษณะรูปทรงเหมือนเจดีย์ ทำจากกระดาษว่าวหลากสี ใช้ปักบนกองเจดีย์ทรายคู่กับตุง 12 ราศี ในช่วงวันสงกรานต์และงานมงคล เพื่อบูชาพระเกศแก้วจุฬามณี และพระธาตุประจำปีเกิด ดอกผึ้ง เป็นส่วนหนึ่งของเครื่องสักการบูชาล้านนา ด้วยชาวล้านมีพุทธศาสนาเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจมีจารีต ประเพณี อันน่าสนใจ จึงคิดค้นประดิษฐ์สิ่งของเพื่อจะนำมาสักการบูชาพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ใช้ในงานพระเพณีต่าง ๆ เช่น งานบวชพระ ผางประทีป เป็นเครื่องสักการบูชาพระพุทธเจ้า คำว่า ผาง คือ ภาชนะดินเผาคล้ายถ้วยอันเล็กใช้สำหรับใส่ขี้ผึ้ง ไส้ของประทีปทำมาจากเส้นฝ้ายฟั่นให้เป็นสามแฉกแบบตีนกาให้ขนาดพอดีกับผาง ส่วนคำว่า ประทีป คือ แสงสว่าง เอาไว้จุดบูชาในวันยี่เป็ง ตามอาคารบ้านเรือน รั้วบ้าน ที่หัวบันไดบ้าน ยุ้งข้าว น้ำบ่อ ไว้เจ้าที่ เจ้าทาง และจุดใส่กระทงขอขมาเจ้าแม่คงคา ตำนานสืบเนื่องมาจากตำนานพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ ได้แก่ พระกกุสันธะ พระโกนาคมนะ พระกัสสปะ พระโคตม (พระพุทธเจ้าองค์ปัจจุบัน) พระศรีอริยะเมตไตร พระพุทธเจ้าทั้ง 5 พระองค์ได้ถือกำเนิดจากแม่กาเผือก และวันหนึ่งขณะที่แม่กาออกไปหาอาหารได้เกิดพายุ ทำให้ไข่ทั้ง 5 ฟอง ของแม่กาเผือกถูกพัดตกจากรัง ไหลไปตามแม่น้ำ มีแม่ไก่ แม่นาค แม่เต่า แม่โค และแม่ราชสีห์เก็บไปเลี้ยง เมื่อไข่ทั้ง 5 ฟองฟักออกมาเป็นมนุษย์เป็นเพศชาย และได้บวชเป็นฤๅษีทั้ง 5 องค์ เมื่อฤๅษี 5 ห้าได้พบกัน จึงไต่ถามถึงมารดาของแต่ละองค์ แต่ละองค์ก็ตอบว่า แม่ไก่เก็บมาเลี้ยง แม่นาคเก็บมาเลี้ยง แม่เต่าเก็บมาเลี้ยง แม่โคเก็บมาเลี้ยง และแม่ราชสีห์เก็บมาเลี้ยง ฤๅษีทั้งห้าองค์จึงสงสัยว่า แม่ที่แท้จริงของตนเป็นใคร จึงพากันอธิษฐานขอให้ได้พบแม่ ด้วยคำอธิษฐาน จึงทำให้พกาพรหมผู้เป็นแม่ ได้แปลงกายเป็นกาเผือกบินลงมาเล่าเรื่องในอดีตให้ฤๅษีทั้ง 5 ฟัง และบอกว่าหากคิดถึงแม่ ให้นำด้ายดิบมาพันเป็นรูปตีนกาจุดเป็นประทีปบูชา ในวันยี่เป็ง ด้วยอานิสงส์แห่งการถวายประทีปตีนกา จึงทำให้ได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าทั้งห้าพระองค์ ยาสีฟันใบข่อย เป็นการใช้ภูมิปัญญาพื้นบ้านของคนโบราณมาทำยาสีฟัน โดยมีส่วนผสมของ ใบข่อยบด เกลือสะตุ สารส้มสะตุ อบเชย การบูร พิมเสน มาผสมรวมกันแล้วนำไปบรรจุขวด ก็สามารถนำมาใช้ได้