จากสิบสองปันนาสู่เชียงคำ... จุดหมายปลายทางแห่งวัฒนธรรมไทลื้อ  ชาวไทลื้อแห่งอำเภอเชียงคำ จังหวัดพะเยา เดิมภูมิลำเนาอยู่ที่พันนาเมืองพง ซึ่งประกอบด้วย เมืองพง เมืองหย่วน เมืองมาง ซึ่งตั้งอยู่ในแคว้นสิบสองปันนาทางตอนใต้ของมณฑลยูนนาน ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน ต้องอพยพเดินทาง “บ่ายหน้าข้ามโขง” มาด้วยเหตุความเดือดร้อนจากสงคราม  โดยเข้ามาตั้งถิ่นฐานที่ บ้านหงาว อ.เทิง จ.เชียงราย เป็นที่แรก อาศัยอยู่ได้เพียง 7 ปี ก็ต้องโยกย้ายไปอยู่ที่เชียงม่วน ด้วยเหตุผลทางด้านนโยบายการปกครอง แต่ด้วยสภาพบ้านเมืองที่คับแคบ สภาพความเป็นอยู่แร้นแค้น เนื่องจากภูมิประเทศไม่เหมาะกับการทำอาชีพเกษตรกรรม จึงขออนุญาตเจ้าเมืองน่านย้อนกลับมาอยู่ที่เชียงคำ เนื่องจากเห็นว่าเป็นที่ราบลุ่มทำเลดี มีแม่น้ำหลายสาย เหมาะแก่การตั้งบ้านเรือน ให้สามารถใช้ชีวิตอย่าง “อยู่สุขกินหวาน” คือการได้อยู่อย่างสุขสบายใจนั่นเอง โดยชาวไทลื้อที่มาจากเมืองหย่วนก็มาตั้งชุมชนอยู่ที่บ้านหย่วน ผู้ที่มาจากเมืองมางก็มาอยู่อาศัยที่บ้านมางจนถึงปัจจุบัน </p><p>โดยในปัจจุบันชุมชนบ้านไทลื้อเชียงคำยังคงดำรงรักษาและสืบทอดวัฒนธรรมประเพณีอันเป็นเอกลักษณ์ของชาวไทลื้อที่ถือปฏิบัติกันมาอย่างยาวนาน ทั้ง วัฒนธรรมการแต่งกาย รูปทรงบ้านเรือน อาหารการกิน                ความเชื่อและพิธีกรรมทางศาสนา ศิลปะที่โดดเด่นของชาวไทลื้อได้แก่ งานผ้าทอไทลื้อ มีการรวบรวมประวัติความเป็นมาและวิถีชีวิตของชาวไทลื้อเชียงคำไว้ถึงสามสถานที่ ได้แก่ หอประวัติไทลื้อ วัดพระธาตุสบแวน จุดที่สองคือ ในพระวิหารวัดแสนเมืองมา และศูนย์วัฒนธรรมไทยลื้อ วัดหย่วน ที่พร้อมให้นักท่องเที่ยวได้เข้ามาสัมผัสวิถีชีวิตที่น่าประทับใจ ด้วยสถานที่ท่องเที่ยว กิจกรรมต่าง ๆ มากมาย และที่สำคัญ คือการต้อนรับอย่างอบอุ่นจากเจ้าบ้าน ที่ถ้าได้มารู้จัก แล้วจะต้องหลงรักชุมชนบ้านไทลื้อเชียงคำ</p><p><br></p><p><b>ประเพณีและวัฒนธรรม</b><br></p><ol><li>วันตานข้าวใหม่</li><li>วันทานธรรม เดือนมีนาคมของทุกปี</li><li>วันสังขารล่อง ใส่ข้าวลดเคราะห์ จัดทุกวันที่ 13 เม.ย. ของทุกปี</li><li>วันเน่า ก่อเจดีย์ทราย จัดทุกวันที่ 14 เม.ย. ของทุกปี</li><li>วันพญาวัน ทำบุญสืบชะตาหลวง สรงน้ำพระ ตานตุง ตานเจดีย์ทราย จัดทุกวันที่ 15 เม.ย. ของทุกปี</li><li>วันปากปี ใส่ข้าวราศี ส่งเคราะห์บ้านสงเคราะห์เมือง จัดทุกวันที่ 16 เม.ย. ของทุกปี</li><li>พิธีเลี้ยงเทวดา และผีบรรพบุรุษ</li><li>วันตานสลาก แต่ละปีจะมีวันไม่แน่นอน แต่จะอยู่ในช่วงเดือนสุดท้ายก่อนออกพรรษาหรือหลังออกพรรษาหนึ่งเดือน</li><li>ศิลปะการแสดงไทลื้อ มี ฟ้อนรำ ฟ้อนดาบ ฟ้อนเจิง ขับลื้อ ฆ้องกลอง</li></ol><p><b>กิจกรรม</b></p><ol><li>กิจกรรมทำมือสื่อความหมาย ได้แก่ ทำตุงไส้หมู ทำหมากกอน ตุ๊กตาไทลื้อ ของที่ระลึกจากผ้าทอ กิจกรรมสายสร้อยร้อยรัก</li><li>กิจกรรมทอผ้า</li><li>กิจกรรมย้อมสี</li><li>กิจกรรมทำอาหารไทลื้อ </li><li>กิจกรรมการละเล่น เช่น การสอนภาษาไทลื้อ การโยนหมากกอน การละเล่นไทลื้อ</li></ol><p><b>อาหารพื้นถิ่น</b></p><p><b>อาหารคาว</b></p><ol><li>แอ่งแถะ</li><li>จิ้นซ่ำพริก</li><li>ข้าวบ่ายแซ่ง</li><li>ปลาปิ้งอบ</li><li>ถั่วโอ่</li><li>แกงขนมเส้นแห้ง</li></ol><p><b>อาหารหวาน</b><br></p><ol><li>ข้าวแคบและขนมปาด</li><li>ข้าวแต๋นซี่</li><li>ข้าวต้มดอกซ้อ</li><li>ข้าวต้มหัวหงอก</li></ol><p><b>ผลิตภัณฑ์</b></p><ol><li>ผลิตภัณฑ์จากผ้า เช่น เสื้อผ้าไทลื้อ, พวงกุญแจไทลื้อ</li><li>ผลิตภัณฑ์อาหาร เช่น กะละแม, ข้าวแต๋นซี่, ข้าวแคบ, ข้าวโอ่</li><li>โมเดลวิถีชีวิตไทลื้อ</li></ol>